DYSLEKSJA - diagnoza i co dalej

Termin "dysleksja" został utworzony z dwóch greckich słów - morfemu "dys" oznaczającego trudność, niemożność lub brak czegoś oraz słowa "lexicos", którego znaczenie odnosi się do słów. Możemy wyróżnić kilka odmian dysleksji, a poszczególne zaburzenia dyslektyczne mogą występować łącznie lub oddzielnie.

Zaburzenia dyslektyczne:

• dysortografia - trudności w nabywaniu umiejętności poprawnego pisania, może się ona objawiać ciągłym popełnianiem błędów ortograficznych, nawet przy znajomości poszczególnych zasad pisania
• dysgrafia - problemy z prawidłowym pisaniem, które mogą objawiać się niestarannym i nieczytelnym pismem, które jest trudne do odczytania nawet dla samego piszącego
• dysleksja - trudności w czytaniu ze zrozumieniem, technika czytania pozostaje na poziomie elementarnego czytania przy jednoczesnym braku zrozumienia treści.

Objawy sugerujące dysleksję można wykryć już na wczesnym etapie edukacji (ryzyko dysleksji), jednak diagnozę można ostatecznie postawić dopiero po 10 roku życia i wtedy gdy dziecko było już badane psychologicznie i uczęszczało na terapię korekcyjno-kompensacyjną.

Pierwsze symptomy zauważane są już przez nauczycieli w przedszkolu lub w zerówce. W drugim semestrze klasy pierwszej można już dość jednoznacznie zakwalifikować dziecko do tak zwanej grupy ryzyka dysleksji. Nauczyciel, terapeuta, pedagog lub logopeda w szkole (lub przedszkolu) po zauważeniu pierwszych symptomów powinien skierować dziecko na pierwszą diagnozę (wystarczy ustna informacja). Po dziesiątym roku życia dzieci, u których utrzymują się objawy dysleksji (pomimo wdrożonej pomocy pedagogicznej), powinny przejść diagnozę kontrolną w Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej. Dopiero wtedy można jednoznacznie zdiagnozować dysleksję i dostosować wymagania oraz oceniania do stwierdzonych trudności.

Dzieci dyslektyczne nie różnią się poziomem inteligencji od swoich rówieśników (bywa nawet, że ich inteligencja kształtuje się na poziomie ponadprzeciętnym i wysokim), ale ich podstawowym problemem są trudności w opanowaniu poprawnego czytania i pisania. Dysleksja u dzieci przejawia się między innymi: niestarannym charakterem pisma, dużą ilością błędów ortograficznych, myleniem w wymowie podobnie brzmiące głosek, pomyłkami w zapisywaniu podobnie wyglądających liter. Pomimo coraz większego poziomu wiedzy na temat dysleksji nie wszyscy zdają sobie sprawę z tego, że osoby potrzebujące większej ilości czasu na wykonanie zadań, mające problemy z koncentracją czy też piszące mało czytelnie mogą przejawiać trudności o podłożu dyslektycznym i odpowiednio dobrane oddziaływania terapeutyczne mogą znacząco zminimalizować te problemy.

Warto sobie uświadomić fakt, że niechęć do rysowania czy czytania nie musi wynikać z lenistwa. Występujące u dziecka dyslektycznego pewne dysharmonie rozwojowe w wielu przypadkach wynikają z mikrodeficytów rozwojowych, które powodują, że dziecko nie potrafi poradzić sobie z pewnymi zadaniami, z którymi styka się na swojej drodze. W związku z tym często potrzebuje dobrania odpowiednich metod i form pracy, a także specjalistycznej pomocy oferowanej na terenie szkół lub poradni.

Trudności dyslektyczne mają swoje podłoże w zaburzeniach funkcjonowania analizatorów bądź w poziomie ich integracji. Należą do nich:

• dysleksja typu wzrokowego - występowanie zaburzeń percepcji i pamięci wzrokowej;
• dysleksja typu słuchowego - zaburzenia percepcji słuchowej, które często są powiązane z zaburzeniami językowymi;
• dysleksja integracyjna - rozwój funkcji percepcyjnych jest adekwatny do wieku jednostki, ale występują zaburzenia w integracji bodźców napływających z poszczególnych zmysłów (np. deficyt integracji wzrokowo-ruchowej).

Charakterystyczne dla dysleksji objawy można zauważyć w poszczególnych etapach rozwoju dziecka. Warto pamiętać o tym, że stwierdzenie jednego charakterystycznego symptomu nie świadczy jeszcze o tym, że dziecko posiada zaburzenia dyslektyczne. Ale zawsze warto wykonać diagnozę wykluczającą.

Do symptomów dysleksji na poszczególnych etapach należą:

Wiek niemowlęcy:

• opóźnienia w rozwoju ruchowym - opóźnienia w raczkowaniu, chodzeniu, trudności z utrzymywaniem równowagi.
• niska sprawność ruchowa, objawiająca się mała zręcznością i nieporadnością,
• zaburzenia w rozwoju mowy - opóźnione wypowiadanie pierwszych słów, problemy ze składaniem zdań,
• długi okres utrzymywania się pierwotnych odruchów wrodzonych;

Wczesny wiek przedszkolny (3 - 5 rok życia):

• opóźnienia w rozwoju ruchowym - dziecko charakteryzuje się niską sprawnością ruchową (zwłaszcza rąk), ma trudności w bieganiu, utrzymywaniu równowagi, nie potrafi zapinać guzików;
• zaburzenia w koordynacji wzrokowo – ruchowej;
• opóźnienia w rozwoju mowy;
• trudności w postrzeganiu wzrokowym i zaburzenia pamięci wzrokowej;

Późny wiek przedszkolny (6 - 7 rok życia):

• zaburzenia w rozwoju mowy
• nieprawidłowa wymowa - np. przekręcanie wyrazów, przestawianie głosek w słowach, błędy gramatyczne
• niska sprawność ruchowa, która można zaobserwować podczas zabaw, rysowania itp.
• niska koordynacja ruchowa
• problemy z różnicowaniem głosek o podobnym charakterze fonetycznym
• trudności z wydzielaniem sylab
• trudności w rysowaniu, które mogą przejawiać się nieumiejętnością w odwzorowywaniu figur i wzorów
• utrzymująca się oburęczność i wynikająca z niej skłonność do mylenia prawej i lewej ręki
• opóźniona orientacja w schemacie ciała
• trudności w czytaniu, nawet przy prawidłowym rozwoju umysłowym i właściwej opiece pedagogicznej
• trudności w pisaniu - np. mylenie liter, które są do siebie podobne pod względem kształtu, popełnianie błędów ortograficznych
• trudności z pamięcią
• nieumiejętność selekcjonowania poszczególnych elementów z określonej całości
• problemy z orientacją czasową - np. dziecko nie wie, która jest godzina, jaki dzień i jaka pora roku

Wiek wczesnoszkolny (I - III klasa szkoły podstawowej):

• utrzymywanie się i pogłębianie trudności, które występowały we wcześniejszych latach życia
• niska sprawność ruchowa - np. dziecko nie opanowało umiejętności jeżdżenia na rowerze, łyżwach, nartach
• zaburzenia w koordynacji rąk i oczu
• kłopoty z pamięcią - np. dziecko nie potrafi się nauczyć tabliczki mnożenia
• mylenie poszczególnych liter
• przestawianie, opuszczanie lub dodawanie liter lub sylab
• kłopoty z pisaniem
• brzydkie, nieczytelne pismo
• trudności z rysowaniem

Starszy wiek szkolny (powyżej IV klasy szkoły podstawowej oraz szkoła średnia):

• zmniejszające się lub zanikające trudności w czytaniu
• ograniczenie trudności w pisaniu do nieczytelnego pisma i nagminnego popełniania błędów ortograficznych
• pojawienie się trudności w nauce pozostałych przedmiotów
• utrudnienia w nauce języków obcych

Diagnoza psychologiczno-pedagogiczna określająca przyczyn trudności w nauce przebiega:

• analiza opinii ze szkoły
• rozmowa z rodzicami
• rozmowa z dzieckiem
• ocena sprawności intelektualnej,
• wykluczenie organicznych przyczyn trudności w nauce, (skierowanie na specjalistyczne badanie wzroku, słuch, badanie neurologiczne),
• badanie analizatora wzrokowego i pamięci wzrokowej,
• określenie poziomu pamięci słuchowej, spostrzegawczości słuchowej,
• badanie słuchu fonetycznego
• badanie funkcji kinestetyczno-ruchowych i typu lateralizacji,
• analiza wypowiedzi pisemnych ucznia, które są pisane w poradni
• przeprowadzanie sprawdzianów ortograficznych i na ich podstawie określanie znajomości przez ucznia zasad ortografii
• ocena poziomu graficznego pisma
• określenie szybkości i tempa czytania.

W przypadku rozpoznania u dziecka dysleksji konieczne jest rozpoczęcie odpowiedniej terapii, która zazwyczaj jest oddziaływaniem długofalowym. Czynniki wpływające na jej powodzenie to:

• poziom rozwoju umysłowego
• stopień umiejętności radzenia sobie z określonymi trudnościami
• wiek - im dziecko jest młodsze, tym szybciej można usprawnić zaburzone funkcje
• zakres i poziom zaburzeń - w przypadku mniejszego zakresu zaburzeń rokowania są dużo lepsze
• głębokość zaburzeń - jeżeli zaburzenia są głębokie, to terapia może być długotrwała
• stan psychiczny - np. nadpobudliwość psychomotoryczna może utrudniać działania terapeutyczne
• współdziałanie z rodzicami
• zrozumienie ze strony nauczyciela szkolnego, który powinien zindywidualizować pracę z dzieckiem dyslektycznym i wysuwać wymagania adekwatne do jego umiejętności

Odpowiednio przeprowadzana terapia pedagogiczna powinna wywoływać w uczniu pozytywne odczucia. Dzieci z zaburzeniami dyslektycznymi silniej, niż ich rówieśnicy przeżywają niepowodzenia. Zatem terapia pedagogiczna różni się od korepetycji czy douczania - powinna być bardzo wszechstronna i oddziaływać na możliwie najwięcej zmysłów i emocji. Do właściwych oddziaływań terapeutycznych zalicza się między innymi:

• usprawnianie zaburzonych funkcji, które są odpowiedzialne za opanowywanie umiejętności czytania i pisania
• działania doskonalące technikę czytania i pisania
• działania uspokajające i jednocześnie aktywizujące ucznia do nauki

Wymagania jakie należy spełnić, aby uczeń z dysleksją mógł zdawać egzamin w warunkach dostosowanych do jego specjalnych potrzeb:

1. posiadanie pisemnej opinii z publicznej lub uprawnionej poradni niepublicznej,
2. opinia musi zawierać stwierdzenie występowania dysleksji rozwojowej,
3. opinia musi być dostarczona do szkoły w terminie do 15 października roku szkolnego, w którym przeprowadzany jest egzamin.
4. istnieje możliwość zdiagnozowania uczniów szkół ponadpodstawowych na wniosek szkoły (wymagane skierowanie na diagnozę ze szkoły).

Sposoby dostosowania warunków i form przeprowadzania egzaminów na wszystkich etapach nauki (zgodnie z aktualnymi wytycznymi Centralnej Komisji Egzaminacyjnej) do indywidualnych możliwości ucznia, u którego stwierdzono specyficzne trudności w uczeniu się: